Wat betekent loyaliteit en loyaliteitsconflict?
Als het gaat over kinderen en scheiding passeert het begrip loyaliteit en loyaliteitsconflict regelmatig de revue. Deze begrippen zijn afkomstig van de psychiater Iwan Boszormenyi Nagy. Hij omschrijft deze begrippen in een theorie die aangeeft dat de band tussen kind en ouders bestaat, of het kind dit nu wil of niet. Doordat het kind zijn leven te danken heeft aan beide ouders kan het kind niet anders dan loyaal zijn aan hen. Deze basale loyaliteit is een gegeven en kan door het kind niet worden verbroken. Wel kan het kind die band ontkennen. De basale loyaliteit oftewel existentiële loyaliteit kan in de loop van de jaren worden uitgebouwd en verdiept. Dan ontstaat er verworven loyaliteit. Dit gebeurt als ouders het kind verzorgen en opvoeden.
Loyaliteit en scheiding
Er kan een groot dilemma ontstaan als kinderen worden geconfronteerd met de scheiding van hun ouders. Een kind kan namelijk niet anders dan (door de hierboven beschreven existentiële en daarnaast de verworven loyaliteit) loyaal blijven aan beide ouders. Als kinderen het gevoel hebben dat ze moeten kiezen tussen of een voorkeur moeten uitspreken voor een van hun ouders ontstaat er een innerlijk conflict voor het kind: terwijl het kind zijn loyaliteit naar de ene ouder uit, doet hij tegelijkertijd de andere ouder tekort, en andersom. Hoe sterker het kind zich onder druk gezet voelt om te moeten kiezen tussen beide ouders, hoe groter de innerlijke conflicten en hoe groter de kans dat de psychische gezondheid van het kind in gevaar komt.
Bij welke kinderen komt het voor?
Ten eerste kan gezegd worden dat het niet te voorkomen is dat kinderen gedurende een scheidingsproces op enig moment worstelen met hun gevoel van loyaliteit. Dat is heel normaal. Ze moeten er immers mee leren omgaan de balans te vinden tussen de tijd, aandacht en liefde die ze aan beide ouders (het liefst evenveel) willen geven. Het is dus een probleem wat zich voordoet bij kinderen in alle leeftijden, alhoewel kinderen tussen de 9 en 13 jaar het meest gevoelig zijn voor loyaliteitsconflicten.
De rol van ouders
Daarnaast spelen de ouders een grote rol in het al dan niet voorkomen van loyaliteitsproblemen bij hun kind(eren). Een overduidelijk voorbeeld van wat fout is, is de ouder die zijn kind vraagt van wie hij het meeste houdt. Een kind mag je een dergelijke vraag nooit stellen, omdat het dan moet kiezen tussen mama of papa.
Een subtieler voorbeeld is het volgende.
De ouders van Sofie zijn gescheiden, maar leven op goede voet met elkaar. Er is sprake van co-ouderschap en er zijn, afgezien van kleinigheden, geen grote problemen. Nu doet zich de volgende situatie voor. Sofie is jarig en op haar kinderfeestje rijden zowel vader als moeder mee naar het zwembad. De kinderen worden verdeeld over de auto’s. Plotseling vraagt moeder: “Sofie, rijd je met papa of met mij mee?”.
Deze vraag brengt Sofie op dat moment in een loyaliteitsconflict. Ze moet kiezen tussen mama of papa.
Conclusie: Niet alles wat je zegt hoeft op een weegschaal gelegd te worden, maar denk goed na wat je zegt. Elke vraag of opmerking, hoe goed bedoeld ze ook zijn, kunnen een verkeerde uitwerking hebben.
Hoe voorkom je dat je kind te kampen krijgt met loyaliteitsgevoelens?
Het is begrijpelijk en heel normaal dat je je als ouder gekwetst voelt als je kind belangstelling toont voor de andere ouder, vooral als die ex-partner je zoveel verdriet heeft gedaan. Besef echter goed dat er een verschil is tussen je eigen negatieve gevoelens voor je ex-partner en de behoefte van je kind aan een blijvende relatie met de andere ouder. Misschien wil je het liefst wel niets meer te maken hebben met je ex-partner en misschien is dat ook de juiste beslissing voor jouzelf, maar je mag niet zonder meer hetzelfde besluit nemen voor je kind. Je bewijst je kind een enorme dienst als je het zowel impliciet als expliciet de toestemming geeft om van beide ouders te mogen houden. Lastig als dat mag zijn, is het toch de meest liefdevolle gave die scheidende ouders hun kinderen mee kunnen geven.
Fragment uit het gedicht “Fotoalbum” van Willem Wilmink.
Dat ik van mijn vader hou,
doet moeder soms verdriet.
En dat ik van mijn moeder hou,
dat weet mijn vader niet.
Zo draag ik mijn geheimen mee,
en loop van hier naar daar.
Nog altijd hou ik van die twee,
die hielden van elkaar.